Тохсунньу 17 кунугэр Дьокуускай куоракка Ил Түмэн государственнай Мунньаҕын кыра саалатыгар «Саха ох саата» диэн темалаах төгүрүк остуол буолан ааста. Тэрийээччилэринэн Олоҥхо национальнай тэрийэр комитета, Культура уонна Духуобунай сайдыы Министерствота, Ем. Ярославскай аатынан Саха музейа, ХИФУ археология уонна энография музейа, Саха сирин уустарын Сойууһа, тутулуга суох кыраайы үөрэтээччилэр кулууптара буоллулар. Төгрүк остуолу Саха Республикатын Ил Түмэн Государственнай Мунньаҕын председателэ, Олонхо национальнай тэрийэр комитетын председателэ Александр Николаевич Жирков салайан ыытта. Кыттар дьон кэлиитэ элбэх, саалаҕа баппакка төгүрүк остуолу фойеҕа экранынан кытта көрдүлэр. Чурапчы улууһуттан А.А.Саввин аатынан Чурапчы музейыттан Толстоухов Юрий Семенович уонна тимир ууһа Попов Василий Степанович кыттыыны ыллыбыт.
Фойеҕа турбут ох саа быыстапкатыгар былыргы ох саалары туруордулар. Манна Сунтаар, Ханалас, Мэнэ-Ханалас, Чурапчы, ХИФУ археология уонна этнография музейын, Ем. Ярославскай аатынан Саха музейын экспонаттара көрдөрүүгэ турдулар. Биһиги музейбыт фондатыттан А.А.Саввин хотугу экспедицияҕа сылдьан Абый оройуонуттан аҕалбыт ох саатын (кураахтаах саа) илдьэн быыстапкаҕа туруордубут. Ону тэҥэ ХИФУ археология уонна этнография музейа үс ох сааны аҕалбытыттан иккитэ Чурапчы Болтоҥотуттан көстүбүт саалар эбит. Ол курдук биирдэрин 70-с сылларга, иккиһин 2004 сыллаахха көмүүттэн булбуттар.
Төгүрүк остуол ыытыллар сыалын-соругун А.Н.Жирков билиһиннэрдэ. Саха ох саата билиҥҥи кэмҥэ умнуллубутун, кинини оҥоруу ньыматын үөрэтии, саха омугун терүт культуратын биир дьоһун материальнай нэһилиэстибэтин быһыытынан сөргүтүү биһиги сүрүн сорукпут буоларын эттэ. Гуманитарнай чинчийэр институт уонна музейдар научнай сотрудниктара саха ох саатын туһунан научнай ырытыылары оҥордулар. Өбугэлэрбит олус уустуктук, мындырдык онороллор эбит. Көрдөххө чараас буолар эбит да иһигэр тиит мас, хатыҥ, туос, тирии, оннооҕор тэбиилээх буоллун диэн мамонт муоһун кытта хас эмэ хос хаттыгас гына силимнээн оҥорон таһаараллар эбит. Бу саалары оҥоһуллубут ньымаларын чинчийии өссө да салҕанан бара турарын эттилэр. Биһиги биир дойдулаахпыт, кыраайы үөрэтээччи Николай Николаевич Аржаков-Боло Уус бэртээхэй дакылааты оҥордо. Кини былыргы ох сааны үөрэтэн тус бэйэтэ оҥорбут саатын көрдөрдө.
Бу хомойуох иһин умнуллубут саха дьоһун сэбин-сэбиргэлин хайдах гынан тилиннэрэр туһунан элбэх этиилэр киирдилэр. Билиҥҥи кэмҥэ «Дыгын оонньууларыгар», «Манчаары» национальнай көрүҥнэргэ күрэхтэһиилэргэ, «Олоҥхо ыьыаҕын» күрэхтэһиилэригэр арҕаа дойдулар охторунан ытар эбит буоллахпытына сыыйа саха ох саатын бигэтик киллэриэххэ диэн этиилэри бары көхтөөх ытыс тыаһынан сөбүлээбиппитин биллэрдибит. Манна улуустарга баар кыраайы үөрэтээччилэр уонна уустар ох сааны оҥоруу былыргылыы ньыматын тилиннэрэргэ төһүү күүс буолуохтаахтара этилиннэ. Ох сааны оҥорууга конкурстары, күрэхтэри тэрийэн ыытарга, методическай пособиелары оҥорон тарҕатарга, эбии үөрэхтээһиҥҥэ оскуола оҕолоругар ох сааны оҥоруу ньыматын үөрэтиини киллэрэргэ, научнай практическай конференциялары тэрийэн ыытарга, «Олоҥхо ыьыаҕын», «Дыгын оонньууларын» программаларыгар саха ох саатынан күрэхтэһиини киллэрэргэ араас ведомстволарга сорудахтар бэрилиннилэр, республикатааҕы анал комиссия тэрилиннэ. Онон бу төгүрүк остуолга саха омугун төрүт культуратын биир дьоһун материальнай нэһилиэстибэтин – ох сааны тилиннэрэргэ, сөргүтэргэ дьоһун хардыы оҥоһулунна.

Юрий Толстоухов. Чурапчы музейын директора.

Вышла в свет книга посвящённая 120-летию со дня рождения известного исследователя якутской культуры, этнографа, фольклориста, историка, первого директора Чурапчинского музея Андрея Андреевича Саввина. Составители книги сотрудники Чурапчинского музея истории и этнографии им.А.А.Саввина М.Е.Филиппова и В.Д.Попова.
В книгу вошли публикуемые впервые малоизвестные и архивные материалы ученого в неизмененном виде. Материалы экспедиций А.А. Саввина стали «золотым фондом» духовного наследия народа саха. Исследователь описывал культуру якутов с разных позиций, включая этнографический, культурологический, лингвистический аспекты. Его работы, оставшиеся за рамками большой науки, представляют сегодня непреходящую ценность.
Книга предназначена для широкого круга читателей, интересующихся историей, этнографией, фольклором и краеведением.

В субботу в нашем музее состоялось открытие клуба “Друзья музея”. Пройдя испытание квестом “Найди сокровище”,
первыми почетными членами клуба стали наши социальные партнеры – коллектив и родители МБДОУ “ЦРР – детский сад “Улыбка” отметивший на днях свой 55 летний юбилей. Была организована интересная выставка из серии “Эволюция игрушек”и краеведческая викторина.

8 декабря в Институте гуманитарных исследований и проблем малочисленных народов Севера СО РАН прошла Республиканская научно-практическая конференция «ЖИЗНЬ, ОТДАННАЯ НАУКЕ», посвященная 120-летию известного исследователя якутской культуры, этнографа, фольклориста, историка, первого директора Чурапинского музея Андрея Андреевича Саввина.
Участники конференции – доктора и кандидаты наук, краеведы, руководители и сотрудники музеев, присутствовали представители творческой и научной общественности, родственники ученого.
Конференция прошла по направлению: Научное наследие А.А.Саввина в формировании и развитии интеллектуального пространства Якутии (ХХ – начало ХХI вв.). На торжественном открытии конференции с вступительным словом выступили А.Н. Алексеев, профессор, доктор исторических наук, научный руководитель ИГИиПМНС СО РАН, А.Т.Ноговицын, глава МО «Чурапчинский улус», Н.Н.Попов, глава МО «Болтогинский наслег». Пленарное заседание началось с выступления доктора исторических наук, заведующей сектором этнографии народов Северо-Востока России, проделавшей большую работу в увековечивании научного наследия А.А.Саввина, Е.Н.Романовой и директора Чурапчинского музея истории и этнографии им.А.А.Саввина, Ю.С.Толстоухова. Выступили профессора, доктора наук Бравина Р.И., Покатилова Н.В., Боякова С.И. Тематика конференции включала следующие научные направления: «Служение Науке: (экспедиционные проекты НИИЯиК при СНК ЯАССР)», « А.А. Саввин: фольклор краеведение и просветительство». Работой секций руководили кандидаты исторических и филологических наук Н.К.Данилова, Е.К.Алексеева, А.А.Кузьмина, Г.Н.Варавина. В повестку дня работы секций были включены двадцать девять докладов.
В рамках конференции были организованы выставки «А.А. Саввин: дорожный дневник (жизнь и творчество)» (Рукописный отдел ИГИиПМНС архива ЯНЦ СО РАН), «Музейный мир А.А. Саввина» (Музей истории и этнографии им. А.А. Саввина с. Чурапча), «Кумысная утварь» («Ай» народная студия). Большой интерес гостей и участников конференции вызвал круглый стол «Этнопища якутов: сохранение традиций, развитие и возрождение в условиях рынка» с презентацией выставки, организованной земляками А.А.Саввина Болтогинским наслегом, привлекшей интерес широкого круга дегустацией различных блюд и молочных продуктов приготовленных по ассортименту из разделов монографии «Традиционная пища якутов до развития земледелия».
По результатам работы конференции прослушано 29 докладов и сообщений, презентовано 4 стендовых доклада, отражающих многогранную собирательскую и научную деятельность А.А. Саввина (1896-1951 гг.), отмечен огромный вклад ученого в развитии якутской гуманитарной науки в области этнографии, фольклористики и культурологи.
В ходе заседания секций и обсуждений были затронуты вопросы о необходимости продолжить работу по дальнейшему изучению его научного наследия и увековечению памяти яркого и самобытного краеведа и ученого.
Сегодня, когда гуманитарная наука расширяет междисциплинарные границы исследований, возрастает актуальность комплексных исследований по истории, этнографии, фольклору и краеведению саха в свете новых источников и концепций, переосмысления творчества первых представителей национальной интеллигенции. На конференции отмечено, что уникальное рукописное наследие А.А. Саввина вызывает серьезную тревогу. Состояние архивных материалов, экспедиционные записи, полевые дневники, карандашные рисунки, письма находятся под угрозой физического разрушения. В целях сохранения его рукописного наследия необходимо принять неотложные меры.
В связи с этим участники Республиканской научно-практической конференции предложили следующие рекомендации:
• Правительству Республики Саха (Якутия)
– предусмотреть Грантовое обеспечение для изучения интеллектуального наследия известных собирателей и исследователей культуры и фольклора народа саха.
• Институту гуманитарных исследований и проблем малочисленных народов Севера СО РАН
– опубликовать материалы конференции, отличающиеся новизной, в журнале «Северо-восточный гуманитарный вестник»;
– создать комиссию и начать планомерную работу по реставрации архивных документов А.А. Саввина и С.И. Боло с привлечением ученых и представителей Чурапчинского улуса;
– музею академической науки Якутии им. Г.П. Башарина создать экспозицию, посвященную научной деятельности А.А. Саввина и С.И. Боло;
• Администрации МО «Чурапчинский улус (район)»
– провести краеведческие «Саввинские чтения» для учащихся и молодежи;
– провести работу по сбору и подготовке к печати научного иллюстративного альбома, посвященного жизни и деятельности А.А. Саввина (совместно с ИГИиПМНС СО РАН);

С 30 ноября по 2 декабря в рамках проведения Дней государственных музеев РС(Я) в Чурапчинском улусе сотрудники Якутского государственного объединенного музея истории и культуры народов Севера им. Ем. Ярославского организовали три выездные выставки «Легенды музея», «Любящий Вас, Лев Толстой» и «Артефакты Чурапчинского улуса» (по материалам Саха-французской археологической экспедиции») в стенах Чурапчинского музея истории и этнографии им. А.А. Саввина и одну выставку «Семейные реликвии глазами потомков» в Музее переселенцев в с. Хатылы Чурапчинского улуса.

В культурном центре «Айылгы» глава МО «Чурапчинский улус (район)» А.Т. Ноговицын и заместитель министра культуры и духовного развития РС (Я) Н.А. Макаров торжественно открыли Дни государственных музеев РС (Я) в Чурапчинском улусе. Всего приняли участие и организовали свои выставки на разных площадках Национальный художественный музей РС(Я), Якутский государственный литературный музей им. П.А Ойунского, Музей музыки и фольклора народов Якутии, Музей дружбы народов им. К.Д. Уткина и Якутский музей им. Ем. Ярославского.

На выставках Якутского музея им. Ем. Ярославского были представлены уникальные и легендарные экспонаты из фондов старейшего музея республики: трехножный чорон XVI века, найденный археологом В.В. Поповым в с. Болтоҥо Чурапчинского улуса, этнографические материалы, собранные известным фольклористом и краеведом Д.И. Дьячковским — Сэһэн Боло, два портрета великого русского писателя Л.Н. Толстого, написанные И.И. Сивцевым – Мытыйыкы, предметы из коллекции декоративно-прикладного искусства разных народов, подаренные в 50-годы в фонды музея Ф.Ф. Корниловой – Ракоши, а также легендарный чорон из бивня мамонта с бриллиантами и другими драгоценными камнями, подаренный Л.И. Брежневу от имени всех трудящихся Якутии и другие экспонаты. Большим интересом у детей пользовались интерактивные экспонаты – макеты оружий времен Великой Отечественной войны и макеты оружий землепроходца XVII века.

На торжественном открытии выставок Якутского музея им. Ем. Ярославского присутствовали директор Якутского музея им. Ем. Ярославского Е.С. Шишигин, глава МО «Чурапчинский улус (район)» А.Т. Ноговицын, начальник управления культуры Чурапчинского улуса Д.Д. Попов, директор Чурапчинского музея истории и этнографии им. А.А. Саввина Ю.С. Толстоухов, краеведы, представители общественности с. Чурапча и другие.

Всего выставки Якутского музея им. Ем. Ярославского посетили 1204 человека.

http://yakutmuseum.ru/news/vystavki-yakutskogo-muzeya-im-em-yaroslavskogo-v-s-churapcha-posetili-svyshe-1000-chelovek/

СӨ култуура уонна духуобунай сайдыы министиэристибэтин, «Чурапчы улууһа» МТ дьаһалтатын тэрийиилэринэн Чурапчыга үс күн устата өрөспүүбүлүкэ музейдарын күннэрэ ыытылыннылар.

Быыстапканы үөрүүлээхтик аһыыга Саха музейын директора, историяҕа наука кандидата, РФ уонна СӨ култуура үтүөлээх үлэһитэ, РФ музейдарын сойууһун Президиумун чилиэнэ Е.Шишигин, Чурапчы улууһун баһылыга А.Ноговицын, А.Саввин аатынан история уонна этнография музейын директора Ю.Толстоухов кытыннылар. Бар дьону үөрүүлээх күнүнэн эҕэрдэлээтилэр, тэрээһиҥҥэ кытталларыгар, быыстапкалары көрөллөрүгэр, санааларын тиэрдэллэригэр ыҥырдылар.

Долгутуулаах тэрээһиҥҥэ Емельян Ярославскай аатынан Хотугу норуоттар историяларын уонна култуураларын холбоһуктаах государственнай музейа “Легенды музея”, “Любящий Вас, Лев Толстой” уонна “Артефакты Чурапчинского района” диэн быыстапкаларын Чурапчытааҕы А.Саввин аатынан история уонна этнография музейыгар туруорда. Онтон музей научнай үлэһитэ Юлия Илларионова оҥорбут «Семейные реликвии глазами потомков» диэн быыстапката Хатылы олохтоохторун болҕомтолорун тарта.

Чурапчылар дьикти историялаах сэдэх экспонаттары улаханнык сэргээтилэр, сөҕө-махтайа көрдүлэр. Ол курдук, музейбыт археолога Василий Попов Болтоҥо нэһилиэгиттэн булбут 16-с үйэтээҕи үс атахтаах мас чороонун, “Кыыс таҥара” диэн ааттаах саха былыргы итэҕэлин көрдөрөр экспонатын, саха фольклорун уһулуччулаах чинчийээччитэ Д.И.Дьячковскай-Сэһэн БолоОдьулуунтан хомуйбут этнографическай коллекциятын, Чурапчы Сылаҥыттан төрүттээх худуоһунньук И.И. Сивцев – Мытыйыкы Уус нуучча улуу суруйааччытын Лев Толстойу уруһуйдаабыт икки хартыынатын, Саха сириттэн төрүттээх Венгрия генсегын кэргэнэ Ф.Корнилова — Ракошибэлэхтээбит араас экспонаттарын, Манньыаттаах уола тутта сылдьыбыт малын-салын, РСФСР, САССР норуодунай худуоһунньуга, муосчут Т.Аммосов оҥорбут, СӨ Л.Брежневкэ 70 сааһыгар анаан оҥорбут, бэлэхтээбит аатырбыт-сураҕарбыт бриллианнаах чороонун уонна да атыны уу харахтарынан көрөллөрүн сэргэ, историяларын сиһилии билсэн ордук улаханнык астыннылар, дуоһуйдулар. Дьон-сэргэ чахчы астынан туран, маннык тэрээһиннэр олус наадалаахтарын ыйдылар.

Чурапчы улууһугар 2016 сыл Музей сылынан биллэриллибитэ. Ол чэрчитинэн үлэ-хамнас өрө көтөҕүллүүлээхтик, тиһиктээхтик ыытылынна. Онтон бу күннэргэ, сэтинньи 30 күнүттэн ахсынньы 2 күнүгэр диэри, СӨ Государственнай музейдарын күнэ бэрт сэргэхтик буола турар. Бэлиэ дьаһалга Бырайыак толорооччуларынан Чурапчы улууһун дьаһалтата, СӨ култуура уонна духуобунай сайдыы министиэристибэтэ, олохтоох култуура уонна музей тэрилтэлэрэ буолаллар.

Ол курдук, Емельян Ярославскай аатынан Дьокуускайдааҕы хотугу норуоттар култуураларын уонна историяларын кэпсиир музей, СӨ Национальнай художественнай музейа, Былатыан Ойуунускай аатынан литература музейа, Саха норуотун фольклорун уонна музыкатын музейа, Ксенофонт Уткин аатынан Ньурбатааҕы доҕордоһуу музейа кэлэн кыттыыны ыла сылдьаллар. Хас биирдии түмэл бэйэтэ аҕалбыт экспонатын үс күн устата көрөөччү сэҥээриитигэр таһаарда.

Үөрүүлээх дьаһал умнуллубат түгэнинэн Андрей Саввин-Өндөрүүскэ Саабын аатынан музейга кини мемориальнай дуоскатын аһыы сиэрэ-туома буолла. Салгыы СӨ култуура уонна духуобунай сайдыы миниистирин бастакы солбуйааччы Николай Макаров, улуус баһылыга Андрей Ноговицын, Ярославскай аатынан музей дириэктэрэ Егор Шишигин, кэлбит музейдар бэрэстэбиитэллэрэ, улуус кыраайы үөрэтээччилэрэ, история учууталлара, култуура, музей үлэһиттэрэ кыттыылаах төгүрүк остуолга сэргэх кэпсэтии таҕыста. Бу духуобунас тыынын өрө күүрдэр аһаҕас, ыллыктаах сэһэргэһиигэ баҕа санаалар этилиннилэр. Инникитин музей үлэтин өссө үрдүк таһымҥа таһааран, норуот духуобунай таһымын кэпсиир үйэлээх дьыалаҕа күүскэ ылсыы, норуот быһыытынан ураты суолбутун булунарбытыгар кэмнэр аастахтарын ахсын улахан көмөнөн буолалларын бэлиэтээтилэр. Үс күн устата биэс сиринэн ыытыллар Государственнай музейдар быыстапкалара улуус дьонугар-сэргэтигэр саҥа көрүүлэри, үтүө түгэннэри бэлэхтиэхтэрин эттилэр.

Чурапчы улууһун салалтата Музей сылын биллэрэн, бу эйгэҕэ үгүс үлэни былааннаахтык ыыппытын бэлиэтиир тоҕоостоох. Итиниэхэ тэрээһин кыттыылаахтара маннык улахан дьаһал биир сылынан түмүктэнэн хаалбакка, кэлэр сылга суолун өссө тобулан, оннун булан үтүмэн үлэни ыытыаҕар эрэннилэр, бу хайысха сайдар кыахтааҕын бэлиэтээтилэр.

ЯСИА