Старшай сержант. Мэлдьэхси нэһилиэгэ (1921-1993). Армияҕа ыҥырыллыар диэри, Чурапчы оройуонугар милиция отделениетын сотруднигынан үлэлээбитэ. 1941 с. атырдьах ыйыгар тылланан Ийэ дойдутун көмүскүү аттаммыта. Сэриилэспитин былаһын тухары, түөрт төгүл, ол иһигэр биирдэ ыараханнык бааһырбыта. Хорсун сэрииһит уоттаах сэрии толоонугар Аҕа дойду сэриитин I-кы, II-с степенэ, Кыһыл Сулус орденнарынан, “Хорсунун иһин”, “Бойобуой үтүөлэрин иһин” медалларынан наҕараадаламмыта.

Түөрт сыл устата Советскай Союз территориятыттан немецкэй фашистары ыраастаһан, Польша, Илиҥҥи Пруссия, Германия устун сэриилэспитэ, Эльба өрүскэ тиийбитэ. Берлини ылсыбыта.

1947 с. дойдутугар эргиллибитэ. Муома, Томпо оройуоннарыгар, Дьокуускай куоракка араас үлэлэргэ пенсияҕа тахсыар диэри үтүө суобастаахтык үлэлээбитэ.

Илья Иванович Муома оройуонугар ВЛКСМ РК 2-с секретарынан уонна РТК парткомун секретарынан 1947-1950 сс. үлэлии сылдьыбыт. Хорсун буойуну Муома кыраайы үөрэтээччитэ Соркомов Сергей Семенович үйэтитэн саҕалаабыт, кини олоҕун үөрэппит, хаһыаттарга сырдаппыт. Сергей Семенович Илья Ивановиһы: «Марков – мин кумирым», – диирэ үһү. Ол, Илья Иванович Марков сэрии да кэнниттэн хорсун олох холобурун көрдөрбүтүттэн эмиэ буолар: хоту күүс өттүнэн көһөрүллүүгэ чугас дьонун барытын сүтэрбит, иккис кэргэнэ эмиэ эдэр сааһыгар ыарахан ыарыттан олохтон туораан уолун бэйэтэ улаатыннарбыт, балтын үөрэттэрэн үлэһит киһи оҥорбут.

Соркомов Сергей Семенович саҕалаабыт үтүө дьыалатын, кыыһа Чуканова Жанна Сергеевна ситэрэн биэрбит. Бу сыл ыам ыйыгар Илья Иванович Марков хаартыскатын Калининград түмэлигэр ыытан, Стена Памяти киллэттэрдэ. Онон, Илья Иванович Марков бэйэтэ ылсыбыт куоратыгар кини үтүө аата уонна сырдык мөссүөнэ 78 сыл буолан баран ыйанна.

Сергей Семенович Соркомов Илья Иванович Марков олоҕун үөрэтээри үгүс үлэни ыыппыта. Биһиги музейбытыгар 2020 сыллаахха эмиэ тахсан, кэпсэтэн, информация ылбыта. Хомойуох иһин билигин Сергей Семенович биһиги кэккэбитигэр суох.

Чурапчыбыт дьонун-сэргэтин аатыттан, Соркомовтар дьиэ кэргэҥҥэ истиҥ махталбытын тиэрдэбит, сырдык санааҕытынан салайтаран үйэтитии үлэтин оҥорбуккутугар! Эһиги курдук үтүө дьон баарын тухары, үтүө дьоммут ааттара ааттана туруо…

🚩🚩🚩🚩🚩🚩🚩🚩🚩🚩🚩🚩🚩🚩🚩🚩🚩🚩🚩🚩🚩🚩🚩🚩🚩
Улуу Кыайыы 78 сылынан биһиги түмэлбитигэр дьоһун бэлэх киирдэ. “Үтүө кынаттаах дьоһун олох” диэн күүс өттүнэн Хоту көһөрүллүү кыттыылааҕа, тыыл, үлэ, сэрии бэтэрээнэ, Хадаар нэһилиэгин Бочуоттаах олохтооҕо Герой Ийэ Февронья Ивановна Пермякова уонна Аҕа дойдуну көмүскүүр сэрии бэтэрээнэ, инбэлиитэ, Хадаар нэһилиэгин Бочуоттаах олохтооҕо Николай Николаевич Филиппов тустарынан оҕолоро, сиэннэрэ таһааттарбыт кинигэлэрин бэлэх ууннулар. Филипповтар дьиэ кэргэн сэрии алдьархайын барытын эт-хаан өттүнэн билэн, эрэйдэнэн-аччыктаан, өй-санаа өттүнэн эриллэн, киһи кыайбатын кыайан, дойдуларыгар эргиллэн 10 оҕону төрөппүттэрэ. Февронья Ивановна соҕотох да хааллар, көһүүттэн тыыннаах эргиллибит, Николай Николаевич 18-таах эдэркээн уол, сэриигэ сылдьан билиэҥҥэ түбэһэн икки сылтан ордук тыыннаах хаалар туһугар охсуспут, сэрииттэн төннөн баран дьон кырыы харахтарынан көрөллөрүн тулуйан туран сэриттээн эмсэҕэлээбит олоҕу уһансыбыт. Кырдьык да кинилэр олохторо тулуур, дьулуур, олоххо тардыһыы холобурдарынан буолар. Кинилэр дьоһун олохторун кэпсиир кинигэни сүрэхтээбиккитигэр уонна бэлэх ууммуккутугар Филипповтар аймахтарга барҕа махталбытын тиэрдэбит, өссө да үйэтитии үлэтигэр кыттыһа туруҥ, тус олоххутугар дьолу-соргуну баҕарабыт🙌
#Дьоһунбэлэх2023

Аҕа дойду Улуу сэриитин кыттыылаахтара Семен Дмитрьевич Флегонтов, Павел Титович Пинигин, Петр Терентьевич Карсанаев, Николай Николаевич Филиппов үбүлүөйдээх сылларынан, номох буолбут олохторун сырдатар быыстапка аһыллыыта

Итини санаатахха, “муора билигин ханан сытарый? Онтон Чурапчы ханна турарый?” диэн буолар. Бу тула толкуй элбэх. Онон Чурапчыга булумньу неординарнай диибит. Бу Арассыыйа хотугулуу-илиҥҥи өттүгэр хаһан да булуллубутах арыйыы диэххэ сөп.

Өссө биир экспонат 75 сыллаах үбүлүөйдээх сылбытын арыйар күммүтүгэр киирдэ. Быһа холоон 1950-60 сс. оҥоһуллубут хаарыс былааты коллекционер Варвара Дмитириевна Попова бэлэхтээтэ. Кини бу былааты Үөһэ Дьааҥыттан Старостина Галина Илларионовнаттан 2020 сыллаахха ылбыт.

Саха АССР үтүөлээх учуутала Виктор Семенович Алехин олоҕун, үлэтин-хамнаһын сырдатар кинигэни дьоһун бэлэх оҥордулар. Учуутал үрдүк аатыгар сүгүрүйэн үөрэнээччилэрэ, коллегалара,аймахтара суруйбут ахтыылара киирбиттэр. Дьоһун бэлэҕи аймаҕа Кириллина Виктория Ивановна туттарда.

“Байбал тэлбит суолунан” альбом-кинигэни автор бэйэтэ – фотограф, суруналыыс, Чурапчы нэһилиэгин бочуоттааҕа Г.Г.Турантаев бэлэхтээтэ. Бу хаартысканан дьүһүйүүтүгэр Олимпийскай чемпион Павел Павлович Пинигины уонна 2018,2023 сыллардааҕы Тарскай бирииһин турнирдарын үйэтиппитэ киирбиттэр.

“Чурапчы үйэттэн үйэҕэ” диэн Чурапчы нэһилиэгэ 375 сыллаах историятын, сайдыытын сырдатар кинигэ музейбыт библиотекатыгар киирдэ. Маннык олус туһалаах, үйэлээх кинигэлэммиппитигэр нэһилиэк салалтатыгар, кинигэ автордарыгар улаханнык махтанабыт!

75 сыллаах үбүлүөйдээх сылбытын арыйар кэрэ-бэлиэ күммүтүгэр, Егорова (Саввина) Евдокия Петровнаттан дьоһун бэлэх киирдэ. 1954 сыллаахха Евдокия Петровна Өлүөхүмэҕэ күн сирин көрбүт. 4 ыйдаах эһээхий оҕону биһиккэ уган пароходунан Чурапчыга илдьэ кэлбиттэр. Кэлин бу биһиги оҕолорун,сиэннэрин илдьэ сылдьалларыгар туттубуттар. Дьиэ кэргэн ытык мала музейбыт көмүс фондатыгар киирэн этнографияны сырдата туруо.

А.А Саввин аатынан Чурапчытааҕы исторя уоннна этнография түмэлэ тэриллибитэ 75 сылын көрсөр арыллыытыгар анаммыт тэрээһиннэр